Tuesday, March 3, 2020

वादी, संवादी व अनुवादी स्वर क्या होते हैं?

वादी स्वर:-

राग का सबसे महत्वपूर्ण स्वर वादी स्वर कहलाता है अर्थात राग के जिस स्वर पर अन्य स्वरों की अपेक्षा अधिक ठहरा जाता है व जिसका बार-बार प्रयोग किया जाता है, वह उस राग का वादी स्वर कहलाता है

सम्वादी स्वर:-

राग का दूसरा महत्वपूर्ण स्वर सम्वादी स्वर कहलाता है, इसे वादी रुपी राजा का मंत्री भी कहा गया है 
वादी स्वर के बाद राग में जिस स्वर का सबसे अधिक प्रयोग किया जाता है, वही सम्वादी स्वर होता है

अनुवादी स्वर:-

वादी व सम्वादी के अतिरिक्त राग में प्रयोग किये जाने वाले अन्य सभी स्वर अनुवादी स्वर कहलाते हैं 

Sunday, February 9, 2020

12 Major Scales of Music

C Major Scale
C  D  E  F  G  A  B  C

D Major Scale
D  E  F#  G  A  B C# D

E Major Scale
E   F#  G#  A  B  C#  D#  E

F Major Scale
F  G  A   A#  C  D  E  F

G Major Scale
G  A   B   C  D  E  F#  G

A Major Scale
A   B   C#   D   E   F#   G#   A

B Major Scale
B   C#   D#   E   F#   G#   A#  B

C# Major Scale
C#   D#   F   F#   G#   A#   C   C#

D# Major Scale
D#  F   G   G#   A#  C   D   D#

F# Major Scale
F#   G#   A#   B   C#   D#   F   F#

G# Major Scale
G#   A#   C   C#   D#  F   G   G#

A# Major Scale
A#   C   D   D#   F   G   A   A#

Wednesday, January 1, 2020

अभ्यास के लिए कुछ अन्य महत्वपूर्ण अलंकार/पलटा

1.  आरोह: साग रेम गप मध पनि धसां 
    अवरोह: सांध निप धम पग मरे गसा

2.  आरोह: साम रेप गध मनि पसां 
    अवरोह: सांप निम धग परे मसा

3.  आरोह: साप रेध गनि मसां
    अवरोह: सांम निग धरे पसा

4.  आरोह: साध रेनि गसां
    अवरोह: सांग निरे धसा

5.  आरोह: सानि  रेसां
    अवरोह: सांरे  निसा

इसी तरह अन्य अलंकार-


6.  आरोह:  सा 
                 सारेसा 
                 सारेगरेसा
                 सारेगमगरेसा
                 सारेगमपमगरेसा
                 सारेगमपधपमगरेसा
                 सारेगमपधनिधपमगरेसा
                 सारेगमपधनिसांनिधपमगरेसा

 अवरोह:    सां
                सांनिसां
                सांनिधनिसां
                सांनिधपधनिसां
                सांनिधपमपधनिसां
                सांनिधपमगमपधनिसां
                सांनिधपमगरेगमपधनिसां
                सांनिधपमगरेसारेगमपधनिसां

7. आरोह:  सारेग सारेग सा         
                 रेगम रेगम रे
                 गमप गमप ग
                 मपध मपध म
                 पधनि पधनि प
                 धनिसां धनिसां ध
                 निसारें निसारें नि
                 सांरेंगं सांरेंगं सां 

 अवरोह:   सांनिध सांनिध सां
                निधप निधप नि
                धपम धपम ध
                पमग पमग प
                मगरे मगरे म
                गरेसा गरेसा ग
                रेसानि रेसानि रे  (नि मन्द्र सप्तक का)
                सानिध सानिध सा (ध और नि मन्द्र सप्तक के)

8. आरोह:  सरेसग रेगरेम गमगप मपमध पधपनि धनिधसां
   अवरोह:  सांनिसांध निधनिप धपधम पमपग मगमरे गरेगसा

9. आरोह:  सरेसग रेगमग सगरेग सारेगम
                रेगरेम गमपम रेमगम रेगमप
                गमगप मपधप गपमप गमपध
                मपमध पधनिध मधपध मपधनि
                पधपनि धनिसांनि पनिधनि पधनिसां
 अवरोह:   सांनिसांध निधपध सांधनिध सांनिधप
                निधनिप धपमप निपधप निधपम
                धपधम पमगम धमपम धपमग
                पमपग मगरेग पगमग पमगरे
                मगमरे गरेसारे मरेगरे मगरेसा                                             
               

Tuesday, December 24, 2019

संगीत के कुछ शुरूआती अलंकार/पलटा

1. आरोह: सा रे ग म प ध नि सां 
    अवरोह : सां नि ध प म ग रे सा

2. आरोह: सासा रेरे गग मम पप धध निनि सांसां
    अवरोह: सांसां निनि धध पप मम गग रेरे सासा

3. आरोह: सासासा रेरेरे गगग ममम पपप धधध निनिनि सांसांसां
    अवरोह: सांसांसां निनिनि धधध पपप ममम गगग रेरेरे सासासा

4. आरोह: सासासासा रेरेरेरे गगगग मममम पपपप धधधध निनिनिनि सांसांसांसां
    अवरोह:  सांसांसांसां निनिनिनि धधधध पपपप मममम गगगग रेरेरेरे सासासासा

5. आरोह: सासासासासासासासा  रेरेरेरेरेरेरेरे  गगगगगगगग  मममममममम  पपपपपपपप  धधधधधधधध     निनिनिनिनिनिनिनि  सांसांसांसांसांसांसांसां
    अवरोह: सांसांसांसांसांसांसांसां  निनिनिनिनिनिनिनि  धधधधधधधध  पपपपपपपप  मममममममम           गगगगगगगग  रेरेरेरेरेरेरेरे  सासासासासासासासा

6. आरोह: सारे  रेग  गम  मप  पध  धनि  निसां
    अवरोह: सांनि  निध  धप  पम  मग  गरे  रेसा

7. आरोह: सारेग  रेगम  गमप  मपध  पधनि  धनिसां
   अवरोह: सांनिध  निधप  धपम  पमग  मगरे  गरेसा

8. आरोह: सारेगम  रेगमप  गमपध  मपधनि  पधनिसां
   अवरोह: सांनिधप  निधपम  धपमग  पमगरे  मगरेसा

9. आरोह: सारेगमप  रेगमपध  गमपधनि  मपधनिसां
   अवरोह: सांनिधपम  निधपमग  धपमगरे  पमगरेसा

10. आरोह: सारेगमपध  रेगमपधनि  गमपधनिसां
     अवरोह: सांनिधपमग  निधपमगरे  धपमगरेसा

11. आरोह: सारेगमपधनि  रेगमपधनिसां
     अवरोह: सांनिधपमगरे   निधपमगरेसा             

 

Monday, December 23, 2019

भारतीय शास्त्रीय संगीत की दो मुख्य पद्धतिया

१. हिंदुस्तानी संगीत  - जो उत्तर भारत में प्रचलित हुआ।
२. कर्नाटक संगीत  - जो दक्षिण भारत में प्रचलित हुआ। 

Tuesday, November 26, 2019

हिंदुस्तानी शास्त्रीय संगीत में कुल दस थाट माने गए हैं, जिनके नाम इस प्रकार हैं-

1) बिलावल थाट 
2) कल्याण थाट 
3) भैरव थाट 
4) भैरवी थाट 
5) काफी थाट 
6) आसावरी थाट 
7) खमाज थाट 
8) पूर्वी थाट 
9) मारवा थाट 
10) तोड़ी थाट